BAB
III
PERBANDINGAN
ANTARA JUAL BELI DAN RIBA
3.1
PENDAHULUAN
Riba dan jual beli kalau dilihat pada mata kasar,
seakan-akan ada persamaan. Jual beli menghasilkan lebihan yang dinamakan untung
dan ianya halal. Sementara riba khasnya yang berbentuk pinjaman, seakan-akan
menghasilkan keuntungan melalui tempoh masa. Persoalannya apakah jual beli dan
riba itu sama? Dalam bab terakhir dan terpenting ini, penulis akan menghuraikan
perbezaan di antara riba dengan jual beli.
3.2 BEZA RIBA DENGAN JUAL BELI[1]
Terdapat
beberapa elemen yang membezakan riba dengan jual beli iaitu:
3.2.1 Punca Keuntungan / Lebihan
Dalam
amalan perniagaan atau jual beli, untung yang diperoleh berpunca daripada
perbezaan nilai di antara harga beli dengan harga jual. Seorang penjual akan
membeli baju secara pukal dengan harga puratanya RM10 bagi sehelai baju.
Penjual akan menjual kembali baju ini dengan harga RM15. Penjual juga mungkin
akan memberi nilai tambah kepada baju tersebut seperti mewarnakannya semula,
menjahit corak dan rekaan yang lebih cantik dan sebagainya. Jadi perbezaan RM5
itu merupakan keuntungan yang diperolehinya hasil daripada jualan. Dalam kes
ini, penjual akan mendapat keuntungan sementara pembeli akan mendapat sehelai
baju.
Ini berbeza
dalam amalan riba. Si pemiutang akan mendapat lebihan bayaran bukan kerana
hasil jualannya sebaliknya kerana tempoh penangguhan yang diberi. Amalan
mengambil kadar lebihan daripada hutang adalah amalan riba yang diterangkan
Allah SWT di dalam Al-Quran yang berleluasa pada zaman Jahilliyah[2]
3.2.2 Jenis Kontrak[3]
Transaksi
jual beli berasaskan kontrak perpindahan atau pertukaran harta sementara
kontrak dalam riba ialah berdasarkan belas ihsan. Seseorang peniaga yang ingin
meluaskan empayar perniagaannya akan cuba untuk membuat pinjaman dengan
mana-mana pemiutang. Dalam kes ini, terpulang kepada pihak pemiutang samada
mahu memberikan pinjaman dengan jumlah yang dipohon atau jumlah lain yang
difikirkan munasabah. Jelasnya si pemiutang memberikan pinjamannya atas dasar
ihsannya. Ini berbeza dengan kontrak yang berlaku dalam transaksi jual beli.
Kontrak dalam jual beli mempunyai rukun jua lbeli meliputi orang yang
berkontrak, barangan kontrak dan lafaz kontrak. Ia juga mempunyai syarat-syarat
tertentu untuk menjadikannya sah. Tegasnya, kontrak di dalam jual beli dan riba
tidak sama
3.2.3 Jaminan Pulangan[4]
Dalam
transaksi perniagaan, pulangannya tidak terjamin. Seorang peniaga mungkin akan
mendapat keuntungan sekali ganda dalam setahun. Mungkin juga dia akan rugi dan
gulung tikar. Jelasnya keuntungan dalam jual beli tidak terjamin.
Keadaan
ini berbeza dalam amalan riba. pulangannya tetap dan terjamin. Selagi peminjam
tidak boleh membayar selagi itulah faedah akan dikenakan. Jika dalam masa
sepuluh tahun dia tidak mampu membayar, maka selama sepuluh tahun itulah faedah
dikenakan dan jumlahnya tetap sepanjang tempoh tersebut. Amat jelas ianya
menindas peminjam yang berkemungkinan dibebani berbagai masalah.[5]
3.2.4 Ketulenan Aktiviti Dalam Pertumbuhan[6]
Dalam
amalan jual beli, keuntungan daripada perniagaan merupakan pertambahan harta
yang sebenar. Ianya terhasil daripada pertukaran di antara 2 benda yang berbeza
dan ia juga bermanfaat untuk peniaga dan penjual. Jelasnya ia merupakan
aktiviti yang berkaitan dengan perniagaan aset sebenar. Aktiviti jual beli ini
akan merancakkan lagi ekonomi sesebuah komuniti atau negara kerana ia
melibatkan pertukaran aset sebenar.
Sementara
dalam amalan riba, ia melibatkan pinjaman dan aktiviti pinjaman ini merupakan
aktiviti yang terpisah daripada pertumbuhan sebenar. Walau pun pinjaman juga
mampu menyuntik ekonomi sesebuah Negara, namun ia berasingan daripada
pertumbuhan sebenar
3.2.5 Pertukaran Jenis Barangan[7]
Dalam
amalan jual beli, pertukaran yang berlaku melibatkan 2 jenis yang berbeza iaitu
diantara aset (seperti baju, kereta dan sebagainya) dengan matawang. Sementara
dalam amalan riba, ia tidak melibatkan pertukaran aset dengan matawang. Ia
hanya melibatkan perukaran antara jenis matawang dengan matawang.
Kesimpulannya
perbezaan di antara riba dan jal beli adalah sebagaimana rajah berikut:[8]
|
Pinjaman Riba
|
Jual beli
|
|
Keuntungan diperolehi
hasil daripada tempoh penangguhan yang diberi
|
Keuntungan diperolehi
daripada hasil barang yang dijual dan manfaatnya
|
|
Pinjaman adalah kontrak
belas ihsan
|
Kontrak perniagaan
pertukaran harta
|
|
Pulangannya tetap
|
Pulangannya tidak tetap
|
|
Pinjaman adalah aktiviti
yang berasingan daripada pertumbuhan sebenar
|
Aktiviti jual beli
berkaitan dengan perniagaan aset sebenar
|
|
Pertukaran antara jenis
yang sama iaitu matawang dengan matawang
|
Pertukaran melibatkan 2
jenis yang berbeza iaitu di antara aset dan matawang
|
|
Pertukaran wang kepada wang yang lebih banyak kepada pemberi pinjam
hanya pusingan duit yang sama, tiada peluang kekayaan dibina untuk yang lain
selain pemberi pinjam. Hanya (wealth transfer)
|
Jualan aset membentuk peluang kekayaan kepada banyak pihak (wealth
creation)
|
3.3
PANDANGAN AL-QAFFAL AL-SYAFII
Di dalam menerangkan perbezaan di antara jual beli dan riba, al-Qaffal
al-Syafii berkata:[9]
Apabila seorang penjual mengeluarkan modal sebanyak 10 dirham untuk
sehelai pakaian dan kemudian menjualnya semula dengan harga 20 dirham. Maka
penjual itu memperolehi keuntungan sebanyak 10 dirham iaitu sekali ganda
daripada modal. Oleh itu sekiranya diperolehi dengan rela daripada kedua-dua
belah pihak penjual dan pembeli, akan termeterai kontrak pertukaran pemilikan
harta (pada wang dan pakaian) di antara kedua-duanya. Kedua-dua pihak yang lain
tidak mengambil milik yang lain tanpa balasan material.
Tegasnya lagi, jika seseorang memberi pinjaman sebanyak 10 dirham dan
kemudian mengambil keuntungan melebihi daripada nilai tersebut tanpa sebarang
pertukaran milik harta (seperti baju dalam kes jual beli di atas), maka apakah
sebab yang membolehkan pemberi pinjaman itu untuk mengambil lebih daripada apa
yang diberi? Kita tidak boleh mengatakan penangguhan pulangan untuk sesuatu tempoh
itu sebagai harta, kerana penagguhan bukanlah sesuatu harta yang mempunyai
nilai tersendiri. Atas sebab itu, tiada sebab untuk pemberi pinjaman mendapat
lebihan tadi.
3.4 PANDANGAN AL-RAZI
al-Razi
semasa menafsirkan ayat ke 275 al-Baqarah mengatakan bahawa terdapat segolongan
manusia menghalalkan riba kerana riba bagi mereka sama seperti jual beli. Allah
SWT menghalalkan jual beli, sudah tentu riba juga halal kerana jual beli dan
riba sama-sama menghasilkan lebihan yang dipanggil untung. Ini kerana seorang
penjual membeli baju dengan harga 10 dirham lalu menjualnya dengan harga 11
dirham, lebihan 1 dirham yang diperolehinya itu dikira keuntungan. Begitulah
juga dengan riba. Apabila seorang pemiutang memberi pinjam (atau menjual) 10
dirham dengan 11 dirham, lebihan 1 dirham itu adalah keuntungan. Selain itu,
penjual dan pembeli juga telah maklum tentang harga jualan. Justeru itu, mereka
telah bersetuju dan reda dengan lebihan bayaran tersebut.[10]
Kata
al-Razi lagi, sebenarnya apa yang mereka katakan itu bertentangan dengan nas
yang jelas. Mereka mengqiaskan riba dengan jual beli. Inilah perangai iblis kerana
apabila Allah SWT memerintahkan iblis supaya sujud kepada Adam, iblis
mengingkari perintah Allah dengan suatu qias (aku lebih baik daripada Adam
kerana aku diciptakan daripada api sedangkan adam diciptakan daripada tanah).
Qias ini tertolak kerana agama dibina berdasarkan nas bukannya qias yang
menyalahi nas.[11]
Justeru itu jual beli dan riba cukup berbeza.
[1]
Zaharuddin Abd. Rahman, Riba Dan Isu
Kewangan Semasa, Telaga Biru Sdn Bhd, Kuala Lumpur; http://iqtisoduna.blogspot.com/2009/03/perbezaan-antara-untung-peniagaan.html;
[2]
http://iqtisoduna.blogspot.com/2009/03/perbezaan-antara-untung-peniagaan.html
[3]
Zaharuddin Abd. Rahman, Riba Dan Isu
Kewangan Semasa, Telaga Biru Sdn Bhd, Kuala Lumpur; http://iqtisoduna.blogspot.com/2009/03/perbezaan-antara-untung-peniagaan.html;
[4] ibid
[5] ibid
[6] ibid
[7] Zaharuddin Abd. Rahman, Riba Dan Isu Kewangan Semasa, Telaga Biru Sdn Bhd, Kuala Lumpur; http://www.zaharuddin.net/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=858
[8] ibid
[9] Zaharuddin Abd. Rahman, Riba Dan Isu Kewangan Semasa, Telaga
Biru Sdn Bhd, Kuala Lumpur, hlm.8; al-Raziy, Muhammad Fakhr al-Din Ibn Umar, Tafsir Fakhr al-Raziy Tafsir al-Kabir Wa
Mafatih al-Ghayb, Dar al-Fikr Li al-Tabacah Wa al-Nashr Wa
al-Tawzic. t.tmpt., jil 7, hlm.98; http://www.zaharuddin.net
[10] al-Raziy, Muhammad Fakhr al-Din Ibn Umar, Tafsir Fakhr al-Raziy Tafsir al-Kabir Wa
Mafatih al-Ghayb, Dar al-Fikr Li al-Tabacah Wa al-Nashr Wa
al-Tawzic. t.tmpt., jil 7 hlm.97-98
[11] al-Raziy, Muhammad Fakhr al-Din Ibn Umar, Tafsir Fakhr al-Raziy Tafsir al-Kabir Wa
Mafatih al-Ghayb, Dar al-Fikr Li al-Tabacah Wa al-Nashr Wa
al-Tawzic. t.tmpt., jil 7 hlm.97-98
Tiada ulasan:
Catat Ulasan